Экономика ва гIумру ЩИБАБ КЪОЯЛЪ УРГЪИЗЕ ККОЛА КИНАБ БИЗНЕС ГЬАБИЛЕБ РАЙОНАЛДА ВА РОСАБАЛЪ…

            Гьал къояз дун щвана  ГIалиев ХIажимурад МухIамадовичасухъе . Гьев ккола ЧIохъ росулъа гIелмабазул кандидат,  ралел бакIазул багьа-къадар (оценщик) чIезабулеб комерческияб компаниялъул нухмалъулев.

1996 соналъул  27 ноябралдаса байбихьун, гьеб хъулухъалъул къо рикӀкӀунеб буго байрамкъолъун. Гьеб байрамги буго  сундуе бугониги къимат кьолев чиясул къолъун .

 

-ХIажимурад МухIамадович, бокьилаан дуца бицине, «Оценщик» абураб рагIи кисан бачIараб ва гьелъул магIна щиб?

-ТӀоцебе къимат кьеялъул  хъулухъ нилъер хӀукуматалде бачӀана I5 соналъ  цебе. Гьеб гьунаралде ругьунлъана тӀоцебе Америкаялдасан,  хадуб гьеб бачӀана Россиялдеги. ГӀуцӀцӀана къимат кьолезул къокъа. Совет хӀукуматалъул гӀадамаз гьеб цӀар дандеккун буго рукъзабазе, машинабазе, мебель-тӀагӀелалъе къимат ва багьа-къадар кьезе баккараблъун. ТӀоцеве, 1996 соналда, дун Дагъистаналдаса Москваялде оценщиклъун цӀализе аравго, дида тӀад гӀемерисел релъун рукӀана.  Гьанже, дир хъулухъалде бербалагьи буго батIияб, къиматаб.

Оценщикасул букIунаро лъиданиги хурхараб ва бараб пиша. Мисалалъе, оценщикас къимат кьезе бегьуларо юридикияб  гьумералъе, гьев гьеб бакIалъул нухмалъулев вугони, яги жиндирго гIагарав чиясе. Къокъго абуни, гьесул букIине кколаро лъиданиги бараб жо.

Оценщикасул букIине ккола лицензия,  страховой договор. Гражданияб  кодексалъул I068 статьялда рекъон, юридикияб гьумералъ ккараб гъалатIалда рекъон бецIизе ккола жиндирго гъалатI  ва зарал.

Нилъер Дагъистаналда гIемер руго рехун тарал минаби. Руго гьел Гъуниб районалдаги. Балагьараб мехалъ, битIахъе гIодизе бачIунеб хIал буго гьезул. Гьел рехун тарал минаби ричун росизеги захIмат буго, щай гурелъул гьезул багьа чIезабизе захIмат букIиналъги, хIукуматалъе бугеб кредиталъулал налогазги. Бокьилаан, хIукумат къагIидаялда гьел минаби цIи гьарун (реанимировать) оценщиказ къимат кьун, цоги къватIисел регионазулги аудиторияби тIаде цIазе.

Къокъ гьабун абуни, нилъер буго цIакъ гIодобегIанасеб базаралъулаб  багьа, гьебги буго нилъерго менеджеразул лъикIаб хIадурлъи гьечIолъиялъ.

Багьаби цо-цо хассав оценщикас борхизабула 2-3 нухалъ, гьебги гьабула цогидалгун къец бан аукционалда.  Аукциналъ ихтияр кьола бичулеб бакIалъул багьа борхизабизе. Борхараб базаралъулаб  багьа ва аукционалъул багьа  гIодобе иналъ бихьизабула оценщикасул жиндир хъулухъалде гьечIеб кIваралъул.

Нижер хъулухъ -махщел буго гIолохъанаб, гьединлъидал бетIер хIалтIизе ккола сагIат гIадин, гьабизе ккола щибаб жоялъул анализ. Хадуб гурони щибниги хъвазе бегьуларо, ургъун хадуб хъвазеги бигьалъула. Щибаб отчеталдаса хадуб, оценщик цо болъоялъ тIаде вахуна – жинда лъарабщиналъ - профессионалияб уровень абула гьелда. Гьединлъидал дун кIудияб гъирагун хIалтIула ва тIубала тIаде босараб иш.

-Кинха ва сунда рекъон нужеца   багьа-къадар чIезабулеб?

-Нилъер законалда рекъон, багьа-къадаралъул документалда хъван буго: бугищ гьениб гIолеб информация-ян, техпаспорталда букIине ккола кинабниги характеристика, масала: борхалъи, халалъи, гIеблъи, къед кинаб бугеб, мокърукь бакI кинаб тIагIалил гьабун бугеб ва гьеб гуреб щинабги. Къед букIине бегьуларо хIарщул кирпичалъул. Гьединго, тIадеги гьабизе ккола помещениялъул отделка. Гьеб бахъизе ккола, къед кинаб бугебали лъазе, кирпичалъулищ бугеб яги хIарщул кирпичалъулищ бугебали. Нижеца гьеб кинабго бахъула телефоналда.

-Гьедин гьабизе бокьарав чиясухъ кинал документал рукIине кколел?

-ТIоцебесеб иргаялда гьабизе ккола багьа-къадаралъул отчет. Гьеб гьабизе ккани гIемерал документал ракIаризе ккола, гьел кьола БТИялдаса. Цинги гьарула гьелъул расчетал. Гьелги гьаризе ккола, Минэкономикиялда квалификациялъул аттестация тIубазабурав оценщикас. Гьеб атестация гьечIони ихтияр букIунаро расчетал гьаризе.

-Дур рахъалдасан кинаб кумек щолеб гIадамазе?

-ТIоцебе кумек гьабизе ккола районалъул ва росабазул администрациялъул нухмалъулез. Гьез ахIизе ккола гIолилал. Цинги дун вачIине ккола гьениве ва дица абизе ккола: - Ле, гьалмагъзаби, гьаниб гьаб доб бицун жо кколаро. ГьитIинабго предприятиеги гIуцIцIун, цинги борхила суал щиб ва кин гьабилебали. Районалъул нухмалъулес жиндирго разилъи кьезе ккола, я квас чурулеб ва къачIалеб цех, пихъ бакъвазабулеб оборудование ва гьелъул компот бугониги, варенье бугониги ва щиб бугониги гьабизе бегьулелъул. Нилъер дагьабищ бугеб, курак, гIеч – гени  ва цогидабги. Кинабниги букIине ккола лъабгогIаги вариант, цояб бажаричIони, цогидабгIаги бажаризе. Гьединаб предложениеги босун дунго гурелъул вачIине кколев, дун ахIизе ккола администрациялъул нухмалъулес. Дие бокьун буго гьелдалъун абизе, росабазул администрациялъул нухмалъулезул кIвар гьечIеб бербалагьи букIин гьитIинаб бизнесалде. Щияб къойил гьесул бетIер ургъизе ккола кинаб бизнес гьабилеб районалда, росабалъ, шагьаразде инчIого рукIине нилъерго гIолеб гIел. Гьеб буго газ гьечIолъиялъги.

-Гьанже, газил суал бачIиндал , районалда газ бачиналъул хIакъалъулъги бокьилаан дуца дурго пикру гьаниб бицине.

-ГьабсагIаталда районалда аслияб жоялъул цояблъун ккола газ. Мисалалъе, дун вуго гьеб газ бачиналде данде чIарав чи. Щай? Щай гурелъул, росу бакьулъ лъезе бегьула газгольдер – гьеб буго 6 ялдаса 20 ялде щвезегIан куб жанибе унеб емкость. Машина цIезабулеб гIадин цIезабула гьеб газалъул, цинги росабалъа гIадамаз бегьула гьенисан жидеего трубаялъ бачаниги, шлангаз бачаниги газ бачине. Гьеб мехалъ щивасул рокъоб букIуна газ.

-Гьаб сагIаталда  дур гIагараб росдалгун, районалъулгун кинаб бухьен  бугеб?

-Дир батIаго бицине цо кIудияб бухьен гьечIо . Щай гурелъул дун гьенивехун ине ккани, заманги букIунаро. БукIана цо заман, гъираялда жо гьабизе бокьараб…Бицунелъул бачIунин ракIалде, цойгидалъул бицинаро, дица росуль гьабуна бассейн, лъималазе чвердезеги букIине, лъим ханги ругьунлъизе ян. Цо сон ана, кIиго ана…бассейналъур хъазал чвердезе риччана, гьенибе лъим бачIунеб шлангал къотIун рана… амма гьанже бассейн буго рищни-кьишни балеб бакIалде сверун. Гьеб бацIине, лъиданиги ракIалдегIаги кколаро.

Дир цакъ ракI бухIараб жо буго, районалъул нухмалъулезулгун дицаго  бухьен щула гьабичIолъи. I990-2000 абилел соназ букIана дир гьезулгун бухьен, гьебги къотIана.

Амма хIисаб гьабураб мехалъ районалъул нухмалъиялъги бегьилаан къватIир ругел районцоязулги пикраби хIисабалде росун хIалтIи гIуцIизе.

Нилъер буго магIарухъ гIемераб ракь. Масала ЧIохъ росулъ Гъамсукь аскIоб.  Бегьулаан гьеб инвесторазукье кьун,  хайир букIине хIалтIизабизе. Гьенир гьез ралаан туристал рачIаниги, гьалбал рачIаниги, гьезие гостиницалги, гьалбазе рукъзалги. Росдал бюджеталда гIарацги букIинаан. Гьелъул решение гьабулев чи вахъунев гьечIоха.

-Дур лъикIаб бухьен бугин рагIана цеве вукIарав Дагъистаналъул ХIукуматалъул бетIер  ГIабдуразакъ Мирзабековасулгун…?

-ГIабдуразакъ вукIана дир лъикIав гьудул. Нижер гьоркьоблъиги лъикIаб букIана. Гьев вукIана дие вокьулев чиги, гьев вукIана лъикI хIалтIулев чиги. Цодагьаб мехалъ гьевгун хIалтIизецин щвана дие.

Совет хӀукуматалъул заманалда росдал гӀадамал жидерго ракьалда хъвазе ккани тӀуразе кколел гӀемерал захӀмалъаби раккулаан. БатӀи батӀиял, кӀудиял цехал, предприятиял разе ккани гьебги букӀана тӀубараб лъагӀалица гӀуцӀулеб. Дида бищун ракӀалда чӀараб жо буго, РДялъул Министеразул Советалъул председатель Мирзабековас гьеб рахъалда тӀоритӀарал хӀалтӀаби. Гьев живго вахъун унаан гьарулел хӀалтӀабазда тӀад чӀей гьабизе. Гьединго росабазул бутӀрул ахӀулан, проектировщикал ва къадахъаби ахӀулаан. Доб мехалъ гӀемерал нухмалъулел ритӀана ФРГялде гьездасан гьеб ишалъе къокъабго заманалда ругьунлъизе. Амма Мирзабеков аралдаса, гьел хӀалтӀаби нахълъана, гӀемерал минаби чӀунтана. Гьезухъ балагьарабго, гьанже рекӀекълъизецин бачӀуна.

- Баркала, ХIажимурад, хьул буго нилъер гьоркьоблъи къотIиларилан.

 

Гара-чIвари гьабуна Рукъият ГIалисултановалъ